Mọt đục cành là một trong những loài dịch hại nguy hiểm nhất đối với cây sầu riêng, gây thiệt hại nghiêm trọng đến thân, cành và thậm chí làm chết cây nếu không được quản lý kịp thời. Hiểu rõ đặc điểm và biện pháp phòng trừ sẽ giúp bà con nông dân bảo vệ vườn sầu riêng một cách hiệu quả.
1. Tác hại của Mọt Đục Cành trên Sầu Riêng
Mọt đục cành (thường gặp là loài Batocera rufomaculata hoặc các loài thuộc họ Cerambycidae) gây hại chủ yếu bằng cách đục khoét thân và cành cây sầu riêng.
- Gây tổn thương vật lý: Ấu trùng mọt đục sâu vào bên trong thân, cành, tạo ra các đường hầm lớn, làm suy yếu cấu trúc cây.
- Cản trở lưu thông dinh dưỡng: Các đường đục làm phá hủy hệ thống mạch dẫn, ngăn cản quá trình vận chuyển nước và chất dinh dưỡng từ rễ lên lá, làm cành bị héo, khô và chết dần.
- Tạo điều kiện cho nấm bệnh: Vết đục là cửa ngõ lý tưởng cho các loại nấm, vi khuẩn xâm nhập, đặc biệt là nấm Phytophthora gây bệnh xì mủ, thối gốc, làm tình trạng bệnh càng trầm trọng.
- Làm chết cây: Nếu mọt tấn công vào thân chính hoặc các cành cấp 1 quan trọng, cây có thể bị suy yếu nghiêm trọng và chết trong thời gian ngắn.
Hình mọt đục cành gây hại
2. Đặc điểm nhận biết Mọt Đục Cành và dấu hiệu gây hại
Việc nhận biết sớm dấu hiệu mọt đục cành là rất quan trọng để có biện pháp xử lý kịp thời.
- Giai đoạn trưởng thành (bọ xít):
+ Con trưởng thành là những loài bọ cánh cứng có kích thước lớn, màu nâu hoặc đen, có râu dài.
+ Chúng thường xuất hiện vào ban đêm, đẻ trứng vào các vết nứt trên vỏ cây hoặc vết thương do cưa, cắt tỉa.
+ Con trưởng thành có thể gặm vỏ non hoặc lá non nhưng không gây hại nghiêm trọng bằng ấu trùng.
- Giai đoạn ấu trùng (sâu non):
+ Là giai đoạn gây hại chính. Ấu trùng có màu trắng ngà, thân mập, không chân, đầu lớn, răng phát triển.
+ Chúng mới nở sẽ đục vào lớp vỏ cây, sau đó di chuyển sâu vào phần gỗ bên trong.
Hình ấu trùng mọt đục cành hình thành
- Dấu hiệu nhận biết:
+ Mùn cưa tươi: Đây là dấu hiệu rõ ràng nhất. Mùn cưa màu vàng nhạt hoặc nâu sẫm, do ấu trùng đục ra và đẩy ra ngoài qua các lỗ đục. Mùn cưa thường rơi dưới gốc cây hoặc đùn ra từ lỗ đục trên thân/cành.
+ Vết nhựa chảy: Tại vị trí bị đục, nhựa cây có thể rỉ ra, đặc biệt là vào mùa mưa hoặc khi cây đang sinh trưởng mạnh.
+ Lỗ đục: Quan sát kỹ trên thân và cành, có thể thấy các lỗ đục tròn hoặc bầu dục, thường có kích thước khoảng 0.5 – 1 cm, có mùn cưa và nhựa rỉ ra.
+ Cành héo, khô, chết: Khi ấu trùng đục sâu vào bên trong, cành cây sẽ bắt đầu héo rũ, lá vàng và rụng, cuối cùng cành hoặc cả cây có thể bị chết.
+ Nghe tiếng đục: Vào ban đêm, nếu áp tai vào thân cây bị hại nặng, có thể nghe thấy tiếng cạp gỗ của ấu trùng.
3. Biện pháp quản lý Mọt Đục Cành hiệu quả
Để quản lý mọt đục cành trên sầu riêng, cần áp dụng tổng hợp các biện pháp phòng trừ (IPM):
- Biện pháp canh tác và vệ sinh vườn:
+ Vệ sinh vườn thường xuyên: Thu gom và tiêu hủy các cành khô, cành bị bệnh, cây chết trong vườn. Đây là nơi mọt đẻ trứng và trú ẩn.
+ Cắt tỉa hợp lý: Cắt tỉa tạo tán thông thoáng, loại bỏ cành tăm, cành yếu, cành không cần thiết. Sau khi cắt tỉa, bôi vôi hoặc thuốc gốc đồng vào vết cắt để sát khuẩn và ngăn ngừa mọt đẻ trứng.
+ Chăm sóc cây khỏe: Cung cấp đầy đủ dinh dưỡng (phân bón), nước tưới cho cây. Cây khỏe sẽ có sức đề kháng tốt hơn với sâu bệnh.
+ Kiểm tra vườn định kỳ: Thường xuyên kiểm tra thân và cành cây, đặc biệt là vào mùa khô hoặc sau mùa mưa, để phát hiện sớm dấu hiệu của mọt đục cành (mùn cưa, nhựa chảy).
- Biện pháp vật lý và thủ công:
+ Bắt diệt trưởng thành: Con trưởng thành thường hoạt động vào ban đêm. Có thể dùng đèn bẫy hoặc bắt bằng tay.
+ Dùng dây kẽm/thép: Khi phát hiện lỗ đục và mùn cưa tươi, dùng một đoạn dây kẽm hoặc thép nhỏ, luồn vào lỗ đục để tiêu diệt ấu trùng bên trong.
+ Khoan và bơm thuốc: Đối với những lỗ đục lớn và sâu, có thể dùng khoan để tạo lỗ sâu thêm, sau đó bơm thuốc trừ sâu nội hấp hoặc xông hơi vào bên trong lỗ đục và bịt kín lại bằng đất sét hoặc keo liền sẹo.
- Biện pháp sinh học:
+ Sử dụng nấm đối kháng: Các loại nấm như Beauveria bassiana hoặc Metarhizium anisopliae có thể được phun lên thân cây để lây nhiễm và tiêu diệt ấu trùng mọt.
+ Bảo vệ thiên địch: Khuyến khích sự phát triển của các loài thiên địch của mọt đục cành như kiến vàng, chim...
- Biện pháp hóa học:
+ Phun phòng ngừa: Vào giai đoạn cao điểm của mọt trưởng thành (thường vào đầu mùa mưa), có thể phun các loại thuốc trừ sâu có hoạt chất như Chlorpyrifos, Cypermethrin, Thiamethoxam... lên thân và cành lớn để tiêu diệt con trưởng thành và trứng.
+ Đổ/quét vào lỗ đục: Đối với những lỗ đục đã có ấu trùng, có thể dùng bông gòn tẩm thuốc trừ sâu và nhét vào lỗ đục, sau đó bịt kín lại. Biện pháp này hiệu quả cao nhưng đòi hỏi phát hiện sớm và thực hiện tỉ mỉ.
+ Sử dụng thuốc nội hấp: Tưới thuốc nội hấp vào gốc để cây hấp thụ và phân tán khắp thân, cành. Tuy nhiên, cần cân nhắc liều lượng và thời điểm để tránh ảnh hưởng đến cây và môi trường.
- Lưu ý quan trọng:
+ Thời điểm xử lý: Giai đoạn quan trọng nhất để phòng trừ mọt đục cành là ngay sau khi thu hoạch (khi mọt trưởng thành thường đẻ trứng) và khi cây đang ra cơi đọt non (khi ấu trùng mới nở và dễ bị tổn thương).
+ An toàn là trên hết: Khi sử dụng thuốc bảo vệ thực vật, cần tuân thủ nghiêm ngặt nguyên tắc "4 đúng" (đúng thuốc, đúng liều lượng, đúng lúc, đúng cách) và đảm bảo an toàn cho người phun, cây trồng và môi trường.
+ Kết hợp biện pháp: Để đạt hiệu quả cao nhất, cần kết hợp đồng bộ nhiều biện pháp phòng trừ khác nhau, từ vệ sinh vườn, chăm sóc cây khỏe, đến biện pháp vật lý, sinh học và hóa học.
Quản lý mọt đục cành là một cuộc chiến lâu dài và đòi hỏi sự kiên trì. Với sự chủ động và áp dụng đúng kỹ thuật, bà con nông dân có thể kiểm soát hiệu quả loài dịch hại này, bảo vệ vườn sầu riêng và đảm bảo những mùa vụ bội thu, chất lượng.
Hóa Nông Đồng Tâm
